Waarom een executeur benoemen ?

Het voorkomen van onenigheid tussen de erfgenamen onderling is vaak de belangrijkste reden voor de aanwijzing van een executeur in een testament. De executeur moet knopen doorhakken en er voor zorgen dat de nalatenschap snel en efficiënt worden afgewikkeld.
Om die reden kiest de erflater er voor om bepaalde bevoegdheden ten aanzien van de afwikkeling van de nalatenschap, die anders slechts door de erfgenamen gezamenlijk zouden kunnen worden uitgeoefend, over te dragen aan een derde, de executeur.

Wat zijn de belangrijkste taken van de executeur?

Een executeur heeft volgens de wet een drietal hoofdtaken :

1. het beheren van de goederen van de nalatenschap;
2. het betalen van de schulden van de nalatenschap;
3. het uitvoeren van in het testament voorkomende lasten.

1. Beheer
Onder het voeren van beheer wordt verstaan alle handelingen die nuttig of noodzakelijk zijn om het nalatenschapsvermogen in stand te houden. Dat het onderhoud van een huis of tuin of het opzeggen van een abonnement of lidmaatschap als beheer is aan te merken is, ligt voor de hand. Maar ook het te gelde maken van een effectenportefeuille kan onderdeel zijn van het beheer indien de koersen dalen en verdere daling te verwachten is.

2. Betalen van schulden van de nalatenschap
Daarbij moet gedacht worden aan betaling van alle schulden van de erflater die door de dood niet te niet gaan, de kosten van de uitvaart, de erfbelasting , schulden uit legaten en uit aanspraken op legitieme porties.

3. Uitvoeren van testamentaire lasten
Een testamentaire last is een verplichting die door de erflater aan één of meerdere erfgenamen is opgelegd, maar die niet als legaat is aan te merken is.

Het verschil is dat bij een legaat er wel een vorderingsrecht op een of meer erfgenamen bestaat en bij een last niet. Een last kan bijvoorbeeld in houden dat een tot de nalatenschap behorend pand moet worden verkocht om te voorkomen dat de erfgenamen daar ruzie over krijgen. Het is dan aan de executeur de verkoop ter hand te nemen.
Kort samengevat : de executeur maakt de nalatenschap gereed voor verdeling.

Wat doet de executeur nog meer ?

Uit de hoofdtaken vloeit een groot aantal deeltaken voort zoals:

– het aanschrijven van de schuldeisers;
– het opmaken van de boedelbeschrijving;
– het zo nodig te gelde maken van de nalatenschapsgoederen ter voldoening van schulden;
– de indiening van de aangifte erfbelasting;
– de vertegenwoordiging van de erfgenamen in en buiten rechte;
– het informeren van de erfgenamen over de uitvoering van zijn werkzaamheden;
– het afleggen van rekening en verantwoording bij beëindiging van zijn werkzaamheden;

Inperking en uitbreiding taken executeur?

De wet gaat er vanuit dat een executeur bevoegd is tot het beheer van de nalatenschap hetgeen mede brengt dat alle hiervoor bedoelde taken tot zijn pakket behoren.
In het testament kunnen deze gewone bevoegdheden van de executeur worden uitgebreid en ingeperkt. Het kan zijn dat in het testament uitdrukkelijk is bepaald dat de executeur niet bevoegd is om het beheer van de nalatenschap te voeren.

Veelal resteert dan slechts de bevoegdheid om de uitvaart te regelen; we spreken dan van een begrafenisexecuteur.

Een andere mogelijkheid is dat de erflater bij testament een bewind instelt over een of meer van de door hem nagelaten goederen. De benoeming van de bewindvoerder geschiedt of bij testament of door de kantonrechter.

De bewindvoerder heeft in beginsel tot taak de onder bewind gestelde goederen te beheren, maar deze bevoegdheden kunnen op grond van de wet worden uitgebreid, dus ook met nadere bevoegdheden die zien op de afwikkeling.
Het verdient de voorkeur de executele en het bewind te combineren en de executeur tevens afwikkelingsbewindvoerder te maken. De executeur-afwikkelingsbewindvoerder is de executeur met de meest verregaande bevoegdheden.

Hij heeft dezelfde bevoegdheden als de beheersexecuteur, maar omdat in het testament bewind wordt ingesteld kan hem tevens de bevoegdheid worden verleend de verdeling van de nalatenschap vorderen of zelfs de bevoegdheid om de erfgenamen een bepaalde wijze van verdeling op te leggen.

Hij kan de verdeling ook feitelijk ten uitvoer leggen door de erfgenamen na betaling van alle schulden de erfdelen uit te keren.

De verhouding tussen erfgenamen en executeur: wie vertegenwoordigt de nalatenschap en wie kan beschikken over de goederen ?

De executeur vertegenwoordigt de erfgenamen in en buiten rechte.
Deze bevoegdheid is met uitsluiting van de erven zelf: zij zijn dus zolang de executeur in het zadel zit zelf onbevoegd te beschikken over de goederen van de nalatenschap.

De executeur kan in beginsel zonder toestemming van de erfgenamen zijn werkzaamheden uitvoeren, waardoor hij ook slagvaardig kan optreden.
Volgens de wet dient de executeur over de keuze van de te gelde te maken goederen en de wijze waarop hij dat wenst te doen in overleg te treden met de erfgenamen. De executeur dient hen in de gelegenheid te stellen om bij bezwaar daarover de beslissing van de Kantonrechte in te roepen.

Het staat de erflater echter vrij om in het testament te bepalen dat de executeur voor het te gelde maken geen overleg hoeft te voeren met de erfgenamen, net zo goed als hij kan bepalen dat daarvoor instemming van (in plaats van : overleg met) de erfgenamen nodig is.

Wat kunnen de erfgenamen doen bij onenigheid met de executeur?

De vergaande bevoegdheden van de executeur stuiten nog wel eens op onbegrip of zelfs verzet van de erfgenamen. Als zij het niet eens zijn met de wijze waarop de executeur zijn werk uitoefent kunnen zij de Kantonrechter vragen om hem van de executeur van zijn taak te ontheffen.

De Kantonrechter zal daar niet snel toe besluiten. Gebleken ongeschiktheid is een ontslaggrond, maar ook een gebrek aan vertrouwen tussen de erven en de executeur kan door de rechter worden aangemerkt als een gewichtige reden voor ontslag. Onder het begrip ‘gewichtige redenen’ moet niet alleen worden begrepen de situatie dat de executeur tekort is geschoten in de uitvoering van zijn taken.

Als er een ernstig gebrek aan vertrouwen is bij één of meer van de erfgenamen en de onderlinge verhoudingen ernstig vestoord zijn kan er sprake zijn van een gewichtige reden. Het gebrek aan vertrouwen moet dan wel van voldoende omvang en gewicht zijn, het moet niet om een momentopname gaan of van elke grond ontbloot zijn.

Als de erflater slechts één executeur heeft aangewezen en het testament niet voorziet in de mogelijkheid van vervanging, kan er geen andere executeur worden benoemd en komt de executele ten einde. Dit kan voor de kantonrechter aanleiding zijn om ondanks de mogelijk terechte kritiek op het functioneren de executeur toch in functie te laten.

Welke informatie dient de executeur te verstrekken ?

De executeur is verplicht de erven te informeren over zijn werkzaamheden, doch dat wil niet zeggen dat hij hen van elke stap meteen en volledig in kennis moet stellen.

Dit zou hem te veel belemmeren in zijn taak. Nogal eens wordt geprobeerd een executeur via de rechter van zijn taken te ontheffen omdat hij de erven onvoldoende op de hoogte zou hebben gehouden van de ontwikkelingen. Lang niet altijd zijn die procedures succesvol.

Vaak komen de eisen van de teleurgestelde erfgenamen neer op een rekening en verantwoording, maar die hoeft de executeur pas af te leggen aan het einde van de rit.
De executeur is niet verplicht de erven te informeren over hun rechtspositie. De ratio daarvan is dat de rechten van de erven onderling kunnen botsen en de executeur vaak ook zelf erfgenaam is. Bedacht dient voorts te worden dat in testamenten vaak de overgebleven partner, het oudste kind of de boekhouder als executeur worden aangewezen en dus zeker niet kan worden aangenomen dat de executeur zelf steeds de benodigde juridisch kennis in huis heeft.

Zijn er de risico’s verbonden aan de rol van executeur ?

Sinds 1 januari 2012 is de executeur verplicht aangifte te doen voor de erfbelasting. Daarvoor gold die verplichting alleen als alle erven in het buitenland woonachtig waren.

Op grond van de Invorderingswet is de executeur naast de erven hoofdelijk aansprakelijk voor de verschuldigde erfbelasting, tenzij de aangifte niet door hem is gedaan.
Deze aansprakelijkheid ziet ook op de erfbelasting die verschuldigd is over vermogen dat niet in de aangifte erfbelasting is opgegeven.
Overigens zal de belastingdienst eerst de erfgenamen aanspreken voor de verschuldigde erfbelasting. Pas als deze erfgenamen geen verhaal bieden worden de pijlen gericht op de executeur.
Als hij aansprakelijkheid wil ontlopen dient de executeur aannemelijk te maken dat hem geen verwijt treft omdat hij van het verzwegen vermogen geen kennis heeft kunnen nemen omdat de erfgenamen dit voor hem hebben verzwegen.

De executeur zal zich moeten inspannen om de benodigde informatie te verkrijgen voor het doen van de aangifte erfbelasting en moet daarvoor alles doen wat in redelijkheid van hem verwacht mag worden.

Hoe kan de executeur de risico’s beperken ?

De executeur doet er uiteraard verstandig aan gedegen onderzoek te doen naar de samenstelling van het vermogen van de erflater en de erfgenamen schriftelijk te laten verklaren dat zij alle bestanddelen van de nalatenschap waarmee zij bekend zijn aan hem hebben opgegeven. Omdat er geen termijn verbonden is aan de termijn voor de fiscale navordering, zou de executeur in theorie nog na decennia kunnen worden aangesproken voor de erfbelasting over later ontdekt vermogen.
Dat betekent dat de executeur er verstandig aan doet de gegevens waarmee hij zich tegen een aansprakelijkheid zou kunnen verweren zorgvuldig dient te bewaren.

Aan het vervullen van de executeursrol kunnen dus aanmerkelijke risico’s verbonden zijn, bijvoorbeeld indien er sprake is van voor de executeur onbekend (buitenlands) vermogen.
Hierbij past de opmerking dat uiteraard niemand verplicht is de benoeming tot executeur te aanvaarden. Bij twijfel kan de executeur er toe besluiten de aangifte erfbelasting niet te ondertekenen maar dat aan de erfgenamen zelf over te laten. In het uiterste geval kan de executeur besluiten zijn taken neer te leggen.